विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द

https://hindiprem.com/ शब्द विलोम

‘विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द’ शीर्षक के इस लेख में शब्द विलोम की विस्तृत सूची दी गई है। वे शब्द जो एक दूसरे के विपरीत अर्थ प्रदान करते हैं। वे ‘विलोम’ या ‘विपरीतार्थक’ शब्द कहलाते हैं। विलोम या विपरीतार्थक शब्दों का विस्तृत संकलन निम्नलिखित है। अंग्रजी भाषा में विलोम शब्दों को ‘Antonyms’ कहा जाता है। इनके विपरीत जो शब्द एक दूसरे के समान अर्थ देते हैं, वे समानार्थी शब्द या पर्यायवाची शब्द कहलाते हैं। पर्यायवाची शब्दों को अंग्रेजी में Synonyms कहा जाता है।

विलोम शब्दों की सूची –

शब्दविलोमशब्दविलोम
अन्तरंगबहिरंगअन्दरबाहर
अनुजअग्रजअनुराग विराग
अकायसकायअवनतिउन्नति
अंधेराउजालाअतिवृष्टिअल्पवृष्टि/अनावृष्टि
अपमानसम्मानअंधकार प्रकाश
अगलापिछलाअवकाशअनावकाश
आदरअनादरअगमसुगम
अनाथसनाथअत्यधिकअत्यल्प
अनुग्रहविग्रहअपनापराया
अथ इतिअमृतविष
उपेक्षाअपेक्षाअल्पबहु
अंतआदिअभिमानविनम्रता
अनुकूलप्रतिकूलप्राचीलअर्वाचीन
अवरोहआरोहआयातनिर्यात
आकाशपातालआशानिराशा
आग्रहअनाग्रहआलस्यस्फूर्ति
सामिषनिरामिषआवृत्तअनावृत्त
आकर्षणविकर्षणआलोकअंधकार
अमीर गरीबअर्थअनर्थ
सुरअसुरउदयअस्त
अनिवार्यवैकल्पिकअल्पायुदीर्घायु
आतुरअनातुरआयव्यय
आर्यअनार्यअलसीपरिश्रमी
आवश्यकअनावश्यकआसक्तिविरक्ति
आस्थाअनास्थाआज्ञाअवज्ञा
आविर्भावतिरोभावआह्वानविसर्जन
इच्छाअनिच्छाउत्कर्षअपकर्ष
लोकअलोकइहलोकपरलोक
उधारनकदउपयोगअनुपयोग
उत्थानपतनउत्तमअधम
आश्रितनिराश्रितआदिअनादि
आन्तरिकबाह्यआगामीविगत
आगतपतिकाविगतपतिकाआदर्शयथार्थ
आदानप्रदानआधुनिकप्राचीन
भौतिकआध्यात्मिकआरम्भअंत
आर्द्रशुष्कयोग्यअयोग्य
उग्रशांतउपयुक्तअनुपयुक्त
उतारचढ़ावउत्कृष्टनिकृष्ट
उत्तरदक्षिण/प्रश्न/निरुत्तरउत्तीर्णअनुत्तीर्ण
उन्नतिअवनतिउपकारअपकार
उपयोगीनिरुपयोगीउर्वराऊसर
उष्णशीतऊँचनीच
एक अनेकऐक्यअनैक्य
एकताअनेकताउदारअनुदार
उपचारअनुपचारउपस्थितिअनुपस्थिति
उचितअनुचितउपायनिरुपाय
आलसीउद्यमीओछा गंभीर
औचित्यअनौचित्यऔपचारिकअनौपचारिक
कटुमधुरक्रूरदयालु
कृतज्ञकृतघ्नकमज्यादा
कड़वामीठाकीर्तिअपकीर्ति
कुपात्रसुपात्रकुटिलसरल
क्रयविक्रयकृपणउदार
कठोरकोमलखरीदविक्री
खराखोटाकपूतसपूत
कायरबहादुरक्रियाप्रतिक्रिया
कृपालुक्रूरकृशबलवान
खुलाबंदखेदप्रसन्नता
खालीभराखण्डनमण्डन
खलसज्जनचिंतितनिश्चिंत
ऐसावैसासहजकुटिल
ऐच्छिकअनैच्छिकगमनआगमन
गर्मीसर्दीगहराउथला
गुणदोषसदगुणअवगुण/दुर्गुण
गुप्तप्रकटगुरुशिष्य
ग्रमीण नागरिकगृहस्थसंन्यासी
गृहीतत्यक्तग्राह्यत्याज्य
घरबाहरगद्यपद्य
गरीबअमीरखाद्यअखाद्य
घातरक्षा/प्रतिघातघातकरक्षक
घृणाप्रेमचलअचल
चरअचरचंचलस्थिर
चतुरमूर्खचेतनअचेतन
छलीनिश्छलजन्ममरण
खिलनामुरझानागंभीरचंचल
तरुणवृद्धछूतअछूत
चड़चेतनजंगमस्थावर
जयपराजयजटिलसरल
जंगलीसभ्यजागृतिसुषुप्ति
जीतहारजीवनमरण
जीवितमृतज्येष्ठकनिष्ठ
धीरअधीरतापशीत
तुच्छमहानतरलठोस
तीव्रमंदतिमिर प्रकाश
सात्विकतामसिकज्ञानअज्ञान
झूठसचठण्डा गर्म
तटस्थपक्षधरनूतनपुरातन
निंदास्तुतिनकलीअसली
निर्माणविनाशनिंदनीयप्रशंसनीय
निकटदूरनिरक्षरसाक्षर
नवीनप्राचीननरकस्वर्ग
दूषितस्वच्छदयालुनिर्दयी
दुष्कर्मसत्कर्मदुराचारीसदाचारी
दिनरातथोड़ाज्यादा
दुष्टसज्जनदाताकृपण
दोषीनिर्दोषदुर्लभसुलभ
दरिद्रसम्पन्नदाएँबाएँ
देनालेनादुर्बलसबल
दृश्यअदृश्यदेवदानव
दार्घहृस्वविशेषसामान्य
निर्धनधनी/धनवानधर्मअधर्म
न्यायअन्यायनयापुराना
नरनारीपापपुण्य
पूराअधूरास्वतंत्रपरतंत्र
पूर्णअपूर्णपण्डितमूर्ख
सार्थकनिरर्थकमलिननिर्मल
निश्चयअनिश्चयनिष्कामसकाम
सरसनीरसनैतिकअनैतिक
न्यूनअधिकप्रलयसृष्टि
प्रसन्नअप्रसन्नमंगलअमंगल
भद्रअभद्रभारीहल्का
भूतभविष्यमहात्मादुरात्मा
मानवदानवपूराना नया
प्रमुखगौणप्रत्यक्षपरोक्ष
प्रसादक्रोधप्रस्तुतअप्रस्तुत
वक्रसरलविकासह्रास
सुमतिकुमतिशांतअशांत
शीतग्रीष्मविशेषसामान्य
विजयपराजयविधवासधवा
विरोधसमर्थनयशस्वीबदनाम
शिवअशिवशुभअशुभ
सूक्ष्मस्धूलसाकारनिराकार
स्वर्गनरकअकान्तअनेकान्त
आवृत्तअनावृत्तअधिकारीअनधिकारी
अनुलोमप्रतिलोमक्षुण्यअक्षुण्य
मितव्ययीअपव्ययीअर्पणग्रहण
अवलम्बआलम्बअसीमससीम
अकालसुकालअम्बरअवनि
अल्पज्ञबहुज्ञअपसरणअभिसरण
अंतअनंतअर्जनव्ययन
अधोलिखितउपरिलिखितअचलसचल
अन्तर्मुखीबहिर्मुखीअभिमानीनिरभिमानी
भिज्ञअनभिज्ञअल्पअत्यतं
आहूतअनाहूतअग्रपश्च
अधोगामीऊर्द्धवगामीसावधानअसावधान
अभिव्यक्तअनभिव्यक्तअधर्मसधर्म
अवरप्रवरअतलवितल
ऋतअनृतअवाक्सवाक्
आज्ञापालनअवज्ञाअभिमुखप्रतिमुख
चिंतनीयअचिंतनीयअश्लीलश्लील
अवशेषनिःशेषअमरमर्त्य
अंतिमअनंतिमअवतलउत्तल
स्तेयअस्तेयअवगतअनवगत
विकृतअविकृतअंतिम प्रथम
अध्यवसायअनध्यवसायअर्पितग्रहीत
अलभ्यलभ्य/प्राप्यअन्तर्साक्ष्यबहिर्साक्ष्य
अनुरक्तिविरक्तिअरुचिसुरुचि
पूर्णिमाअमावस्याअल्पकालीनदीर्घकालीन
अग्निजलआतपअनातप
अभ्यस्तअनभ्यस्तपुरातनअधुनातन
अवरोधअनवरोधउन्नतअवनत
पूर्णतःअंशतःबाहरअंदर
वरदानअभिशापक्षतअक्षत
छिछलाअगाधअनुनासिकनिरनुनासिक
आक्रमण प्रतिरक्षापरावलंबीस्वावलंबी
आयोजनवियोजनआरूढ़अनारूढ़
आवर्तकविवर्तकआचारअनाचार
आवरणअनावरणआपदनिरापद
आरोहणअवरोहणआवाहनविसर्जन
आपूरितरिक्तअवर्षणअनावर्षण
आहारनिराहारआकीर्णविकीर्ण
आकारनिराकारप्रसारणआकुंचन
आडम्बरनिराडम्बरआदृतअनादृत/निरादृत
आग्रहदुराग्रहआर्षअनार्ष
आत्मशंसयआत्मविश्वासआजादीगुलामी
आनन्दशोकआधिक्यअनाधिक्य
आधारआधेय/लम्बआभ्यंतरबाह्य/बाहर
अंतर्द्वंद्वबहिर्द्वंद्वआदिष्टनिषिद्ध
ओजस्वीनिस्तेजविहीनओतप्रोत
दत्तकऔरसअद्यतनपुरातन
अधिष्ठितअनधिष्ठितअर्जितअनर्जित
आक्रामकआक्रमितआत्मनिर्भरपरजीवी/अनुजीवी
अघोषघोष/सघोषअकर्मकसकर्मक
अनुरूप प्रतिरूपअतिथिआतिथेय/तिथि
आलसीकर्मठ/कर्मण्यसदोषअदोष
अल्पप्रचुरअस्तित्वअनस्तित्व
आहत अनाहतआदरणीयअनादरणीय
अल्पसंख्यकबहुसंख्यकइष्टअनिष्ट
ईदमुहर्रमइंद्रियगोचरइंद्रियातीत
ईप्सितअनीप्सितईश्वरजीव
ईश्वरवादीअनीश्वरवादीईहाअनीहा
ईशअनीशउपमेयअनुपमेय
उच्छ्वासअनुच्छ्वासउद्धतविनत
उन्नयनअवनयनउन्मुखविमुख
उपरिअधःउदयाचलअस्ताचल
उत्तरायणदक्षिणायनउत्पत्तिविनाश
उग्रसौम्यउद्देश्यनिरुद्देश्य
उज्ज्वलधूमिलउद्भवपराभव
उत्सुकअनुत्सुकऊर्ध्वअध/अधर
ऋजुवक्रऋणात्मकघनात्मक
उन्मीलन निमीलनउपमाव्यतिरेक
उपार्जितअनुपार्जितउर्वरऊषर
उल्लासअवसादउत्तेजितशमित
उदासीनआसक्तउद्ममविलोपन
ऊष्माशीतलताऐहिकपारलौकिक
एकत्रविस्तीर्णएड़ीचोटी
एकेश्वरवादबहुदेववादएकाग्रचंचल
ऐतिहासिकअनैतिहासिकऐश्वर्यअनैश्वर्य
एषणाअनैषणाऔदार्यअनौदार्य
कृशपुष्टक्रूरताकरुणा
क्रमहीनक्रमबद्धकरुणनिष्ठुर
कर्कशमधुरकोलाहलनीरवता/शान्ति
कलंकितनिष्कलंककथ्यअकथ्य
सुव्यवस्थाकुव्यवस्थायथार्थकल्पित
कायरसाहसीकुरूपसुरूप/सुंदर
कुंदतीक्ष्णकर्मण्यताअकर्मण्यता
कुमारीविवाहिताकृष्णश्वेत
कुलदीपकुलांगरकुसुमवज्र
क्रोधक्षमाकलयुगसतयुग
कृत्रिमप्राकृतिक/स्वाभाविककर्मठआलसी/अकर्मठ
भूगोलखगोलख्यातअख्यात
खगमृगखंडनमंडन/मण्डन
खेचरभूचरआमखास
दाताग्रहीतगहराछिछला
गमनीयअगमनीयगत आगत
गण्यनगण्यगमनआगमन
गौरवलाघवगगनधरा
गौणप्रधान/मुख्यमुक्तग्रस्त
सुधागरलगुरुलघु
गेयअगेयगुणहीनगुणाढ्य
ग्राह्यत्याज्यगोपनीयप्रकाशनीय
गरिमालघिमाग्राम्यनगर
गतिअवरोधगृहीतव्यक्त
ग्रंथितविकीर्णगुरुत्वलघत्व
गूढ़प्रकटगणतंत्रराजतंत्र
घनाविरलघटकसमुदाय
घरेलूबाहरी/वन्यघटानाबढ़ाना
मूर्खताचातुर्यचिरंजीवीअल्पजीवी
चित्तअचित्तअच्युतच्युत
चिन्ताप्रसन्नताचरित्रहीनचरित्रवान
मूढ़चतुरचाटुकारस्वाभिमानी
चिरंतननश्वरचोरसाधु
चांचल्यस्थैर्यचर्चितअचर्चित
जोड़घटावछात्रशिक्षक
छन्दबद्धधन्दमुक्तछुटकाराबंधन
छलनिश्छल/सारल्यप्रकाशनछादन
छायाआतपछांहधूप
धद्मव्यक्तज्योतिर्मयतमोमय
सजातीयविजातीयज्वारभाटा
जंगमस्थावरजागरणनिद्रा
जलथलजननीजनक
जितेंद्रियइंद्रियासक्तज्योतितम
महलझोपड़ीझंकृतनिस्तब्ध
टकसालीसामान्यटीकाभाष्य
डिगअडिगढंगबेढंग
ढाढ़सत्रासविनम्रढ़ीठ
ढालूसमतलतर्कपूर्णतर्कहीन
तीक्ष्णकुंठिततृष्णातृप्ति
तुकांतअतुकांततनयतनया
तेजस्वीनिस्तेजरुष्टतुष्ट
तारुणवार्द्धक्यतन्वंगीस्थूलांगी
तरुणीवृद्धाथोकफुटकर
थाहअथाहदिवारात्रि
दीर्घहृस्वदेवतादानव
सितदूषितदण्ड/दंडक्षमा/पुरस्कार
दूरपासदुष्करसुकर
दिव्यलौकिकदृढ़दोलायमान
दूरदर्शीअदूरदर्शीद्वैतअद्वैत
द्रुतमंथरदरिद्रसंपन्न
दासस्वामीदुर्दिनसुदिन
सुयोगदुर्योगसौभाग्यदुर्भाग्य
दोषमोचनअभिशप्तिदेवरजेठ
दमितउत्तेजितसुखांतदुखांत
निवार्यदुर्निवारवामपंथीदक्षिणपंथी
दुष्कृतिसुकृतिदीर्घकायकृशकाय
दानीकृपणदेयअदेय
देहविदेहदुष्प्राप्यसुप्राप्य
दातासूमध्वंसनिर्माण
धार्मिकअधार्मिकधीरोदात्तधीरोद्धत
धृष्टविनीत/विनम्रधवलश्याम
धीरताअधीरताध्रुवअस्थिर
धैर्यअधैर्यनौकरमालिक
रुग्णतानिरुग्णतानखशिख
नतउन्नतनेकीबदी
नित्यअनित्यनिर्लज्जसलज्ज
निर्दयसदयनिन्दास्तुति
निष्पापसपापनिरक्षरसाक्षर
नास्तिकआस्तिकविधिनिषेध
विहितनिषिद्धबुद्धिमाननिर्बुद्धि
निन्द्यवन्द्यनिरुद्धअनिरुद्ध
भयभीतनिरभीकनिरादारसाधार
सजीवनिर्जीवनकारात्मकसकारात्मक
निर्वाकसवाकनिर्बलसबल
आगमननिर्गमनससीमनिःसीम
सकलंकनिष्कलंकसशंकनिःशंक
प्रवृत्तनिवृत्तप्रवृत्तिनिवृत्ति
परनिजसकंटकनिष्कंटक
पाश्चात्यपौर्वात्यउद्विग्ननिरुद्विग्न
पेयअपेयपरिपक्वअपरिपक्व
पूर्वकालीनउत्तरकालीनपरिणतिअपरिणति
पोषितअपोषितपौरुषस्त्रीत्व
पृष्ठअग्रपूर्वाह्नअपराह्न
प्रखरमंदपरायन्तस्वायन्त
स्वार्थपरार्थक्षीणपुष्ट
गौण प्रधानपरिश्रम विश्राम
परास्तविजितपल्लवन संक्षेपण
प्रच्छन्नस्पष्ट/प्रतिपन्नपक्षपातनिष्पक्ष
प्रदत्तआदत्तप्राचीप्रतीची
प्रयोगअप्रयोगप्रभुभृत्य
प्रबुद्धबुद्धिहीनप्राच्छादनअनाच्छादन
प्रख्यातकुख्यातप्रशान्तउद्भ्रान्त
प्रियोक्तिकटोक्तिप्रमुखसामान्य
प्रसादविषादपतनोन्मुखविकासोन्मुख
प्रस्थानआगमनप्रगतिअवनति
प्रेषकप्रेषितीपराधीनस्वाधीन
पक्षविपक्षम्लानप्रफुल्ल
प्रोत्साहितहतोत्साहितपापचेतापापमुक्त
पृष्ठभागअग्रभागअग्रगामीपश्चगामी
प्रजातंत्रराजतंत्रपैनाभोथरा
प्रशंसकनिंदकफूलकांटा
बोधगम्यदुर्बोधबहुमतअल्पमत
बंजरउर्वरसभ्यबर्बर
भाग्यअभाग्यभयअभय/निर्भय
भोग्यअभोग्यभक्ष्यअभक्ष्य
भीतरीबाहरीभूषणदूषण
भेदअभेदभंजकयोजक
भीषणसौम्यभ्रांतनिभ्रांत
भयाक्रांताभयशून्यभावीभूत
योगीभोगीभोज्यअभोज्य
भाईबहनमंदत्वरित
मनुष्यपशु/राक्षसमित्रशत्रु
मूकवाचालमिलनवियोग
मंथरक्षिप्रमहत्वपूर्णगौण
मार्जितअमार्जितममतानिर्मम/निष्ठुर
मूर्छितसचेतमनसाकर्मणा
महायोगीमहाभोगीमृत्युंजयमर्त्य
मुदितखिन्नमतभेदमतैक्य
मेधावीमूर्खमृदुलकठोर
मिध्यासत्यमुक्तिबंधन
मानअपमानमुक्तबद्ध
मुद्रितअमुद्रितमूलनिर्मूल
महत्तमलघुत्तममानवीयअमानवीय
मुखपृष्ठआसानमुश्किल
मुनाफानुकसानमौनमुखर
मोक्षबंधनमनुष्यतापशुता
मेहनतीआलसीमसृणरुक्ष
मानवतानृशंसतागृहस्थयति
मैत्रीयुयुत्सायथार्थकल्पित
युद्धशांतियोगभोग
याचकदातायथेष्टस्वल्प
यशअपयशराष्ट्रप्रेमराष्ट्रद्रोह
रचना ध्वंसरिपुसुहृद्
रक्षकभक्षकराजारंक
रनिवाससेविका-वासरसिकनीरस
रोगीनीरोगरुग्णस्वस्थ
रिक्तपूर्णराजतंत्रलोकतंत्र
रतविरतलिप्त निर्लिप्त
लुभावनाघिनौनालंबाठिगना
लंघनीयअलंघनीयनिर्लज्जलज्जालु
लालसाविरक्तिलब्धप्रदत्त
लक्ष्यअलक्ष्यलिखितमौखिक
लजीलाबेशर्मलम्बाईचौंड़ाई
लापरवाहसावधानलाभदायकहानिकारक
विपुलअल्पवीरताकायरता
वरवधूव्यक्तिसमाज
वादीप्रतिवादीसंयोजनवियोजन
विजयीपरास्तविकासह्रास
व्यष्टिसमष्टिव्यर्थसार्थक
मरुस्थलवनस्थलवैषम्यसाम्य
वैमनस्यमैत्री/सौमनस्यवैतनिकअवैतनिक
व्यक्तिगतसार्वजनिकहर्षविषाद
विशिष्टसाधारण/सामान्यसम्पन्नविपन्न
विकल्पसंकल्पशुचिअशुचि
शोभनअशोभनशेषअशेष
शकुनअपशकुनशासकशासित
शयनजागरणशठतासज्जनता
शिथिलदृढ़श्लिष्टअश्लिष्ट
शारीरिकमानसिकशक्तिमानशक्तिहीन
श्यामागौरीशूरभीरु
श्लाघ्यअश्लाघ्यशिक्षकशिक्षार्थी/विद्यार्थी
शालीनधृष्टशब्दनिःशब्द
शक्तिक्षीणताशिखरतल
शोषकपोषकशीतलउष्ण
श्वासउच्छ्वासश्यामलगौर
श्लाघानिन्दाशिखनभ
वक्ता श्रोताश्रांतअश्रांत
श्रमविश्रामश्रेष्ठनिम्न
श्रद्धाघृणाश्रुतअश्रुत
श्रंखलाविश्रंखलाश्रव्यदृश्य/अश्रव्य
श्रवणदर्शनश्रीमानश्रीमति
श्रीगणेशइतिश्रीहताशआशावान
हतोत्साहउत्साहहासरुदन
हत्याजीवनदानहृस्वदीर्घ
हरासूखाहितअहित
हिंसाअहिंसाक्षतअक्षत
क्षतिलाभक्षुद्रविराट
क्षुब्धशान्तक्षरअक्षर
क्षणिकशाश्वतक्षमादण्ड
ज्ञेयअज्ञेयज्ञातअज्ञात
वादविवाद/प्रतिवादविस्तृतसंक्षिप्त
वसंत/वसन्तपतझड़वृहतलघु
व्यस्तअव्यस्तसंयोगवियोग
विदेशस्वदेशविवस्त्रसवस्त्र
बंध्याउर्वशवर्णविवर्ण
वध्यअवध्यविभवपराभव
व्यवहृतअव्यवहृतवैज्ञानिकअवैज्ञानिक
वरदानअभिशापवृद्धबालक
वरिष्ठकनिष्ठविदेशीस्वदेशी
वंदनीयनिंदनीयस्मरणविस्मरण
विनिर्णीतअनिर्णीतविभ्रांतशांत
विराटलघुविश्लेषणसंश्लेषण
अज्ञविज्ञविवेकीअविवेकी
मूर्खविद्वानविक्षुब्धअविक्षुब्ध
विख्यातकुख्यातविनीतधृष्ट
विशालक्षुद्रविस्तारणसंक्षेपण
सकर्मनिष्कर्मसम्मुखप्रतिमुख
सूक्ष्मस्थूलस्वतंत्रता परतंत्रता
सहयोगीप्रतियोगीस्वरव्यंजन
सौम्यउग्रस्वकीयपरकीय
निर्जलसजलसंग्रहविग्रह
विविधसमरूपसाहचर्यपृथक्करण
संकल्पविकल्पसुसंगतिकुसंगति
संघटनविघटनसंभेद्यअभेद्य
सन्त/संतअसंतसविकारनिर्विकार
स्वकीयापरकीयासमादृतनिरादृत
स्वानुगतपरानुगतस्वार्थनिःस्वार्थ
साधुअसाधुसूधा गरल
सुकरदुष्करसंचलअसंचय
स्फुटअस्फुटसमावेशनअनावेशन
सरलताकठिनतासाहसीभीरु
सशस्त्रनिःशस्त्रसनातनीप्रगतिवादी
संभाव्यअसंभाव्यसदाशयकदाशय
सुसाध्यदुःसाध्यसुगतिदुर्गति
सहजअसहजसशंकनिश्शंक
समीपस्थदुरस्थसहनीयअसहनीय
सक्षमअक्षमसम्पदाविपदा
सुफलकुफलसहृदयहृदयहीन
यशअपयशरथीसारथी
सहायकमुख्य/प्रधानसंगठितविघटित
स्वजातिविजातिसुनामदुर्नाम
समविषमसंकीर्णउदार
संपदविपदसुकृतिकुकृति
सृजनसंहार/विनाशसंश्लिष्टविश्लिष्ट
स्वार्थीपरमार्थीसुदूरसन्निकट
सहयोगस्पर्द्धासेवकस्वामी
संशयनिश्चयसत्असत्
सत्कारतिरस्कारसापेक्षनिरपेक्ष
साधर्मवैधर्मसुधारबिगाड़
सुप्रबंधकुप्रबंधसुशीलदुश्शील
समूलनिर्मूलसंगनिस्संग
सहमतअसहमतसंगठितविघटित
आमिषनिरामिषअल्पअति
आरंभसमाप्तिआलम्बनिरालम्ब
अबलसबलनिरंकुशअंकुश
सुबोधअबोधअभयसभय
अचेतसचेतआरोपप्रत्यारोप
स्थिरअस्थिरअपारपरिमित
अहन्निशिअच्छाबुरा
अरिमित्रआनागतआगत
आदरनिरादरअन्यअनन्य
अर्जनविसर्जनपूर्णअर्द्ध
आभासअनाभासआभासनिराभास
अवयवनिरवयवअन्तःबाह्य
अघअनघआजकल
अपव्ययमितवययआगपानी
अन्तिमआद्यआधापूरा
अस्तिनास्तिअदेहसदेश
ऋणीउऋणउपमेयअनुपम
उदासप्रसन्नखण्डअखण्ड
आगतआनागतगंधनिर्गंध
गम्यअगम्यसाधारणअसाधारण
अतीतवर्तमानअतीतभविष्य
दाहकशामकदहनशमन
जमाखर्चअबेरसबेर
अत्रतत्रअगेतीपछेती
अधीनस्वतंत्रउच्चनिम्न
अगरमगरतमप्रकाश
उद्योगअनुद्योगउल्लेखअनुल्लेख
उपलब्धअनुपलब्धगोराकाला
सक्रिय निष्क्रियशीत उष्ण
जागरणशयनसफलविफल
मीठाखट्टाआनाजाना
छोटाबड़ामोटापतला
दायाँबायांबैठनाउठना
सोनाजागनासहीगलत
अंधियाराउजियाराशुक्लकृष्ण
संतोषअसंतोषविस्तारसंक्षेप
शहरीग्रामीणसुरअसुर
प्रारंभअंतविवादितनिर्विवाद
विवाद निर्णयपंडित मूर्ख
स्थापितविस्थापित
इसे भी पढ़ें  सामान्य हिन्दी - General Hindi

विलोम शब्द बनाने के प्रकार –

उपसर्ग जोड़कर

कुछ शब्दों में अ, अप, अन्, वि, दुर, निस, निर इत्यादि उपसर्ग जोड़ने स उनके विलोम बन जाते हैं। जैसे :- प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष, हिंसा-अहिंसा, न्याय-अन्याय, उत्कर्ष-अपकर्ष, मान-अपमान, सुबोध-दुर्बोध, राग-विराग, देश-विदेश, साकार-निराकार, सामिष-निरामिष। जैसे :- सक्रिय-निष्क्रिय, मान-अपमान, यश-अपयश, कीर्ति-अपकीर्ति इत्यादि।

उपसर्ग के परिवर्तन द्वारा

कुछ शब्दों के उपसर्गों में परिवर्तन करके भी उनके विलोम शब्द बन जाते हैं। इसके उदाहरण हैं :- संयोग-वियोग, सुपात्र-कुपात्र, सुमाता-कुमाता, सुपुत्र-कुपुत्र, सुमार्ग-कुमार्ग इत्यादि।

प्रश्न उत्तर –

प्रश्न – प्रतिकूल का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – अनुकूल

प्रश्न – आवृत्त का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – अनावृत्त

प्रश्न – शूर का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – भीरु

प्रश्न – शुष्क का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – आर्द्र

प्रश्न -शीत का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – ग्रीष्म

प्रश्न – पोषक का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – शोषक

प्रश्न – नख का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – शिख

प्रश्न – श्री गणेश या अथश्री का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – इतिश्री

प्रश्न – क्षुद्र का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – विराट

प्रश्न – शाश्वत का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – क्षणिक

प्रश्न – अज्ञात का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – ज्ञात

इसे भी पढ़ें  लोकोक्तियाँ और उनके अर्थ

प्रश्न – विस्तृत का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – संक्षिप्त

प्रश्न – वसंत का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – पतझड़

प्रश्न – विदेश का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – स्वदेश

प्रश्न – स्वतंत्र का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – परतंत्र

प्रश्न – समूल का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – निर्मूल

प्रश्न – विषम का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – सम

प्रश्न – सारथी का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – रथी

प्रश्न – भंजक का विलोम शब्द क्या है ?

उत्तर – योजक

(Visited 3,482 times, 1 visits today)

One thought on “विलोम शब्द या विपरीतार्थक शब्द”

  1. यदि सम्भव हो तो शब्दों की ब्याख्या भी करने की कोशिश करें
    बाकी सब बहुत बढ़िया प्रयास है

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

error: Content is protected !!